Hoe de herinrichting van een park bijdraagt aan de empowerment van vrouwen in de stad

Als vrouw die in de stad is opgegroeid, ervaar ik die als een levendige omgeving vol mogelijkheden en ontmoetingen. Maar ik ken ook de uitdagingen waar veel vrouwen mee te maken krijgen, zoals gevoelens van onveiligheid en een tekort aan plekken waar ze zich echt welkom voelen.

Om die percepties en emoties beter te begrijpen, ging ik voor mijn thesis op zoek naar hoe andere vrouwen hun relatie met de stad ervaren en welke rol de stad speelt in hun leven. Aan de hand van een sociaal-ruimtelijk onderzoek, onderzocht ik hoe publieke ruimte en genderbewuste placemaking - daarover later meer - een emancipatorisch karakter kunnen hebben.

Ik werkte mijn thesis uit tijdens een stage in Sint-Jans-Molenbeek, Brussel. In samenwerking met Toestand vzw, een Brusselse NGO gespecialiseerd in tijdelijk ruimtegebruik, onderzocht ik hoe publieke ruimte genderbewust kan worden ingericht. Mijn casestudy was ‘Park Ouest’, een braakliggend industrieterrein tussen de metrostations Beekkant en Osseghem. Dat terrein, gelegen in een van de meest verstedelijkte wijken van Brussel, wordt getransformeerd tot een openbaar park. Door in dialoog te treden met buurtbewoners en nauw samen te werken via co-creatie, werden er tijdelijke ingrepen uitgevoerd om de ruimte toegankelijker en inclusiever te maken. Dat deden we met specifieke aandacht voor de ervaringen van vrouwen in de stad.

Tijdens mijn onderzoek organiseerden we verschillende participatieactiviteiten met vrouwen uit de wijk. We spraken met moeders, jonge meisjes en andere vrouwen uit de buurt om hun inzichten te verzamelen. Die waardevolle input leidde tot de herinrichting van het park, dat nu niet alleen veiliger en aantrekkelijker is, maar ook echt aansluit bij de behoeften van de lokale vrouwen.

Genderbewuste placemaking, wat is dat?

Placemaking is een manier om samen met de gemeenschap publieke ruimtes te creëren die uitnodigend, veilig en leefbaar zijn. Het is een participatieve en bottom-up benadering binnen stads- en ruimtelijke planning. Daarbij worden gemeenschappen actief betrokken om hun omgeving te creëren, te ontwerpen en te transformeren.

Bij genderbewuste placemaking houden we expliciet rekening met de verschillende behoeften en perspectieven van alle genders, om zo inclusieve en rechtvaardige ruimtes te ontwerpen. Die aanpak pas ik nu ook in mijn job bij Billie Bonkers toe, waar we altijd streven naar inclusieve participatieprocessen.

Hardware vs. software

In mijn onderzoek gebruikten we de metafoor van 'hardware' en 'software' om de behoeften van vrouwen in de openbare ruimte te begrijpen en te vertalen naar concrete ontwerpen.

• Hardware verwijst naar de fysieke aspecten van een ruimte, zoals infrastructuur en verlichting. Die elementen zijn direct zichtbaar en spelen een grote rol in het gevoel van veiligheid en comfort.

• Software gaat over de minder tastbare aspecten, zoals sociale interactie, emoties en percepties. Die zijn minstens zo belangrijk om een inclusieve en ondersteunende omgeving te creëren.

We ontdekten dat veel problemen in de publieke ruimte voortkomen uit die 'software': het gebrek aan sociale cohesie, veilige ontmoetingsplekken en erkenning in de openbare ruimte.

Veiligheid, ontmoeting en erkenning

Tijdens het proces van genderbewuste placemaking kwamen drie kernresultaten naar voren: veiligheid, ontmoeting en erkenning.

• Veiligheid en zichtbaarheid: Vrouwen gaven aan dat veiligheid een van hun grootste zorgen is in de publieke ruimte. Door slimme ontwerpoplossingen, zoals goede verlichting en open zichtlijnen, creëerden we een omgeving waarin vrouwen zich veiliger voelen. Ook groen op strategische plaatsen en donkere hoeken vermijden helpt hierbij.

• Ontmoeting: Sociale interactie speelt een cruciale rol in het gevoel van verbondenheid. Het parkontwerp stimuleerde ontmoetingen door zitmeubels in organische vormen te plaatsen en gezellige hoekjes te creëren waar mensen spontaan samenkomen. Die plekken dragen bij aan een gevoel van gemeenschap en versterken de sociale cohesie.

• Erkenning en legitimiteit: Veel vrouwen voelden zich niet altijd welkom of erkend in de publieke ruimte. Door hen actief te betrekken bij het ontwerpproces en hun behoeften centraal te stellen, verhogen we hun gevoel van legitimiteit en verbondenheid met de ruimte. En dat helpt niet alleen om segregatie tegen te gaan, maar het versterkt ook de positie van vrouwen in de gemeenschap.

De resultaten laten zien dat genderbewuste placemaking niet alleen de fysieke ruimte transformeert, maar ook de sociale dynamiek verbetert en op die manier bijdraagt aan de empowerment van vrouwen in de stad.

Placemaking als motor voor empowerment

Placemaking gaat dus verder dan de fysieke ruimte opnieuw inrichten, maar is een krachtig middel voor empowerment. Vrouwen en andere ondervertegenwoordigde groepen actief te betrekken bij de inrichting van hun leefomgeving, bevordert niet alleen de sociale cohesie. Het geeft hen ook een gevoel van eigenaarschap en verbondenheid met hun omgeving. Bovendien stimuleert het ook een inclusieve en diverse architectuurpraktijk, wat ook vandaag de dag niet vanzelfsprekend is.

Bij Billie Bonkers passen we de theorie die ik tijdens mijn opleiding heb geleerd in de praktijk toe. Participatie in de breedste zin van het woord, met oog voor alle groepen en hun specifieke noden: het is een plezier om daar ook na mijn studie dagelijks mee bezig te zijn.